Σάββατο του Λαζάρου και Κυριακή των Βαΐων: Εορτασμός, Έθιμα και το Μήνυμα της Πίστης

Το προοίμιο της Μεγάλης Εβδομάδας στην Ορθόδοξη παράδοση σηματοδοτείται από δύο ιδιαίτερα χαρμόσυνες ημέρες: το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαΐων. Αυτές οι δύο εορτές, που γιορτάζονται το τελευταίο Σάββατο και Κυριακή πριν το Πάσχα, έχουν ξεχωριστή θέση στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο. Παρά τη νηστεία της Σαρακοστής, ξεχειλίζουν από χαρά και λαογραφικά έθιμα, λειτουργώντας ως ανάπαυλα πριν από την κατανυκτική ατμόσφαιρα της Μεγάλης Εβδομάδας. Ας δούμε τι γιορτάζουμε αυτές τις ημέρες, ποιες είναι οι βασικές λατρευτικές στιγμές τους και ποια ελληνικά έθιμα τις συνοδεύουν.

Σάββατο του Λαζάρου: Η νίκη πάνω στον θάνατο

Το Λαζαροσάββατο τιμά το θαύμα της Ανάστασης του Λαζάρου στη Βηθανία. Σύμφωνα με το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, ο Χριστός ανέστησε τον φίλο Του Λάζαρο τέσσερις ημέρες μετά τον θάνατό του, προμηνύοντας έτσι τη δική Του Ανάσταση. Η ημέρα αυτή θεωρείται “πρώτη Λαμπρή” στην παράδοση, δηλαδή μια προτύπωση του Πάσχα, καθώς ο λαός βλέπει σε αυτήν τη νίκη της ζωής επί του θανάτου.

Το πρωί τελείται πανηγυρική Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Στους ύμνους της ημέρας δεσπόζει το απολυτίκιο που τονίζει ότι ο Χριστός πριν από το Πάθος Του ανέστησε τον Λάζαρο. Η ευαγγελική περικοπή αναγιγνώσκεται μέσα σε κλίμα κατάνυξης. Χαρακτηριστικό είναι ότι αυτή την ημέρα δεν τελούνται μνημόσυνα με κόλλυβα, καθώς η Εκκλησία εστιάζει στη χαρά της ανάστασης και όχι στο πένθος.

Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, αναβιώνουν έθιμα που συνδέουν τον θάνατο και την αναγέννηση:

• Τα Κάλαντα του Λαζάρου: Παλαιότερα, κορίτσια – οι λεγόμενες «Λαζαρίνες» – γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας για τον Λάζαρο, κρατώντας καλάθια στολισμένα με λουλούδια. Οι νοικοκύρηδες τις καλωσόριζαν προσφέροντας αυγά ή γλυκίσματα.
• Λαζαράκια: Οι νοικοκυρές ζυμώνουν μικρά ψωμάκια σε σχήμα ανθρώπου τυλιγμένου σε σάβανο με γαρίφαλα για μάτια. Είναι νηστίσιμα και συμβολικά.
• Άλλα τοπικά δρώμενα: Σε κάποιες περιοχές τα παιδιά κατασκευάζουν ανθοστόλιστα ομοιώματα του Λαζάρου και τα περιφέρουν στο χωριό.

Κυριακή των Βαΐων: Η θριαμβευτική είσοδος στα Ιεροσόλυμα

Η Κυριακή των Βαΐων εορτάζει την Θριαμβευτική Είσοδο του Ιησού Χριστού στα Ιεροσόλυμα. Ο Χριστός εισέρχεται στην πόλη καθισμένος σε γαϊδουράκι και ο λαός τον υποδέχεται ως Μεσσία κρατώντας βάγια και φωνάζοντας “Ωσαννά”. Πρόκειται για μία Μεγάλη Δεσποτική εορτή, που σηματοδοτεί την έναρξη των Παθών αλλά μέσα σε κλίμα νίκης.

Το πρωί της Κυριακής τελείται Όρθρος και Θεία Λειτουργία. Οι ναοί στολίζονται με βάγια, τα οποία ευλογούνται και διανέμονται στους πιστούς. Οι πιστοί τα τοποθετούν στο σπίτι ή στο εικονοστάσι ως φυλαχτό. Σε αρκετές περιοχές ακολουθεί λιτανεία γύρω από τον ναό.

Η Κυριακή των Βαΐων αποτελεί και διατροφική ανάσα, καθώς επιτρέπεται η κατανάλωση ψαριού, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ημέρες της νηστείας. Παραδοσιακά, σερβίρεται τηγανητός μπακαλιάρος με σκορδαλιά.

Έθιμα και παραδόσεις:

• Οι σταυροί από βάγια χρησιμοποιούνται ως ευλογία για το σπίτι και τα χωράφια.
• Παιδιά φτιάχνουν στεφάνια και στολίδια με δάφνη και βάγια και τραγουδούν ευχές.
• Σε περιοχές όπως η Τήνος και η Θράκη, αναβιώνουν έθιμα όπως η «αργινάρα» και τα «βαγιοχτυπήματα».

Προπομπός της Μεγάλης Εβδομάδας

Το διήμερο αυτό λειτουργεί ως προοίμιο της Μεγάλης Εβδομάδας. Κλείνει πανηγυρικά την περίοδο της Σαρακοστής και προετοιμάζει πνευματικά τους πιστούς για τα Άγια Πάθη. Η εναλλαγή ανάμεσα στην χαρά της ανάστασης του Λαζάρου και τη δόξα της Εισόδου του Χριστού δημιουργεί το κατάλληλο ψυχικό έδαφος για την πιο ιερή περίοδο του εκκλησιαστικού έτους.